Triệu Nguyên và Ba Lòng là hai xã miền núi xa xôi hẻo lánh của huyện Đakrông, tỉnh Quảng Trị. Xã Triệu Nguyên có hai thôn, xã Ba Lòng có sáu thôn, nằm rải quanh một thung lũng. Thời kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, thung lũng này gần như biệt lập giữa núi rừng. Đường vào thung lũng duy nhất chỉ đi bằng đò trên sông. Bởi vậy, mặc dù cả Pháp lẫn Mỹ biết rõ nơi đây là chiến khu kháng chiến nhưng đành bất lực. Khi quê hương đã được giải phóng, vì điều kiện còn khó khăn chưa đầu tư được hạ tầng giao thông nên hai xã vẫn phải chịu cảnh sống tự cung tự cấp, có muốn vươn lên cũng không hề dễ dàng. Nhưng nay cuộc sống trong thung lũng đã khác hẳn.
Tháng trước, chúng tôi có dịp vào trong thung để dự lễ công bố quyết định của Thủ tướng Chính phủ công nhận Triệu Nguyên là xã An toàn khu của trung ương đặt tại tỉnh Quảng Trị trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Xe ô tô chạy trên tuyến đường bộ rải nhựa thẳng từ Km41 của Quốc lộ 9 vào tận trung tâm xã Triệu Nguyên. Sau đó tiếp tục băng qua cây cầu tràn bắc qua sông, đi tiếp trên một con đường bê tông rộng rãi vào đến trung tâm xã Ba Lòng. Đây là những đầu tư cơ sở hạ tầng thiết yếu nhất của Đảng và Nhà nước cho hai xã An toàn khu, đáp ứng mong đợi bấy lâu của nhân dân.
Chúng tôi dạo một vòng từ Xuân Lâm, Na Nẫm (Triệu Nguyên) sang Cây Chanh, Đá Nổi, Hà Lương, Mai Sơn (Ba Lòng), thấy điện, đường, trường, trạm và nước sạch cơ bản được bao phủ. Ở đây, những trường học, trạm xá và các công trình công cộng xây còn đẹp hơn cả nhiều nơi dưới xuôi. Chúng tôi có vào thăm hai trạm xá của hai xã, bà con được chăm sóc sức khỏe đầy đủ theo các chương trình mục tiêu quốc gia. Cũng ghé vào thăm các trường mầm non, cấp một, cấp hai được xây dựng khang trang, đủ đầy các phương tiện học tập, tất cả con em địa phương đến tuổi đi học đều đến trường. Một hình ảnh gây ấn tượng nhất đối với chúng tôi, đó là các xóm thôn người Việt sinh sống xen cư với các bản làng thưa thớt của người Vân Kiều. Nửa thế kỷ người Kinh lên khai phá vùng đất này, họ đã đồng tâm hiệp lực cùng với người Vân Kiều bạt đồi vỡ đất, xây dựng làng xã, góp phần không nhỏ thay đổi nhận thức của người đồng bào về nuôi con gì, trồng cây gì để cùng nhau phát triển. Sắc diện của một đời sống ấm no đã lồ lộ ngay trong những ngôi nhà khang trang đầy đủ tiện nghi.
Một góc thung lũng Ba Lòng - Ảnh: T.H
Trò chuyện với Bí thư Đảng ủy xã Ba Lòng Dương Văn Hiền và Chủ tịch UBND xã Triệu Nguyên Nguyễn Thị Hạnh, các anh chị cho biết, sự đổi thay của hai xã An toàn khu Triệu Nguyên và Ba Lòng được nhìn thấy rõ ràng nhất từ khi hai xã triển khai thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới. Mặc dù có xuất phát điểm rất thấp khi bắt đầu triển khai chương trình nhưng đến nay, xã Triệu Nguyên đã đạt chuẩn nông thôn mới, còn xã Ba Lòng đã hoàn thành 18/19 tiêu chí nông thôn mới, khẳng định sức vươn lên mạnh mẽ của vùng đất từng là chiến khu cách mạng.
Chúng tôi đứng trên tầng hai trụ sở Ủy ban nhân dân xã Triệu Nguyên, trông ra những cánh đồng mươn mướt màu xanh giữa hai triền núi. Xã Triệu Nguyên và xã Ba Lòng nằm dọc theo hai bên bờ sông Ba Lòng, vốn là địa hình thung lũng bao quanh là đồi núi nên lâu nay vẫn được xem là vùng rốn lũ. Nhưng bù lại sau lũ, dòng sông được tích hợp một lượng phù sa từ phía thượng nguồn của sông Đakrông và các khe suối đổ về đã bồi đắp nên những bãi đất phì nhiêu hai bên bờ. Các bãi đất này dành cho gieo trồng các loại cây đặc sản của thung lũng. Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, khi quyết định chuyển toàn bộ cơ quan đầu não của tỉnh từ đồng bằng lên thung lũng Ba Lòng xây dựng căn cứ địa lâu dài, Tỉnh ủy Quảng Trị đã nhận định Ba Lòng đất đai màu mỡ, nguồn nước và lâm thổ sản dồi dào, bảo đảm cho lực lượng kháng chiến ở đây có thể sản xuất, tự cung tự cấp trong điều kiện bị cắt đứt liên lạc với bên ngoài. Và quả thực trong những năm đó, phong trào sản xuất diễn ra sôi nổi ở Ba Lòng, thu về những mùa bội thu lương thực cung cấp đầy đủ cho toàn quân, dân trong chiến khu.
Thuở ấy, các đơn vị đóng quân trong thung lũng vừa sản xuất vừa kháng chiến. Bộ đội và dân vỡ đất trồng trỉa xuống bãi bồi màu mỡ hai bên bờ sông sắn, khoai, hạt bắp, hạt đậu để có lương thực phục vụ tốt cho công cuộc kháng chiến. Những hạt đậu, hạt bắp được gieo xuống thung lũng thuở ấy nay đã thành những cây kinh tế chủ lực của gần bảy trăm hộ dân. Cứ sau mùa mưa lũ, khi phù sa thấm đẫm đồng bãi, khoảng cuối tháng mười hai bà con vỡ đất trồng xen cây lạc với bắp, qua tháng ba thu hoạch. Từ đầu tháng tư đến tháng sáu trồng các loại cây đậu. Thổ nhưỡng, khí hậu và chất nước trong thung khiến cho các loại cây đậu, bắp, lạc phát triển tốt, hàm lượng dưỡng chất cao. Hiện cả hai xã có 412 ha lạc, 394 ha đậu đỗ các loại, 117 ha bắp, tổng sản lượng trung bình mỗi năm khoảng hơn 450 tấn, mang lại nguồn thu hàng tỷ đồng.
Xã Triệu Nguyên nhận Quyết định của Thủ tướng Chính phủ công nhận xã An toàn khu - Ảnh: T.H
Bữa chúng tôi vào Triệu Nguyên có đến thăm Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp Triệu Nguyên, nơi sản xuất các sản phẩm trà đậu đen xanh lòng. Tại vùng trồng, hợp tác xã chuyển giao giống, kỹ thuật canh tác cho bà con và rồi thu mua. Giống đậu được sử dụng hoàn toàn là giống bản địa, không lai căng. Để tạo ra những hạt đậu tốt nhất cho sản xuất trà, hợp tác xã yêu cầu người dân không sử dụng thuốc diệt cỏ mà sử dụng phân chuồng ủ hoai, các loại phân hữu cơ vi sinh, thuốc bảo vệ thực vật có nguồn gốc sinh học, tăng cường làm cỏ bằng tay. Hợp tác xã dành toàn bộ vốn liếng mua một máy sấy và một máy rang hạt công suất lớn, hạt đậu đen xanh lòng được chế biến sâu qua từng công đoạn để đưa ra thị trường. Đầu năm 2022, sản phẩm trà đậu đen xanh lòng hoa nhài của Hợp tác xã Triệu Nguyên được cấp giấy chứng nhận OCOP đạt chuẩn 4 sao của Quảng Trị. Tiếp tục cuối năm 2022, sản phẩm đã vượt qua nhiều ứng cử viên và được công nhận sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu.
Nếu xã Triệu Nguyên có sản phẩm OCOP từ hạt đậu, thì xã Ba Lòng cũng dồn nhiều tâm huyết để xây dựng thương hiệu lạc vùng chiến khu theo tiêu chuẩn của chương trình mỗi xã một sản phẩm. Hiện nay, ở xã có Hợp tác xã nông nghiệp Thiên Phú đã nghiên cứu sản xuất thành công sản phẩm tinh dầu lạc và đang chuẩn bị hồ sơ đăng ký sản phẩm OCOP. Nhờ chủ trương tự chủ nguyên liệu từ những ngày đầu, đến nay hợp tác xã cũng đã có vùng trồng rộng, huy động nhiều hộ cùng tham gia trồng lạc theo hướng thuận tự nhiên, tiến dần đến xây dựng vùng trồng đạt tiêu chuẩn VietGAP.
Ngoài đất bồi, đất bãi màu mỡ ven sông, thì đất đai vùng đồi núi mênh mông cũng là lợi thế của Triệu Nguyên và Ba Lòng. Địa hình hai xã chủ yếu là những đồi đất nhô lên khá cao dạng đồi bát úp hoặc dạng đồi bán bình nguyên, địa chất thổ nhưỡng gồm đất nâu tím và đất đỏ vàng. Đây là hai loại đất khá thích hợp cho phát triển trồng rừng, chủ yếu là cây keo lá tràm. Được biết, diện tích rừng trồng đến tuổi khai thác và đưa vào trồng mới ở Ba Lòng mỗi năm trên 100 hecta, tổng thu nhập từ rừng trồng hằng năm khoảng 1,2 tỷ đồng. Có thể nói, cây keo đang lan nhanh trên đất này, chưa có cây nào trồng đại trà nhanh thế. Theo kế hoạch thời gian tới sẽ khai thác và trồng mới hơn 200 hecta rừng và chỉ tính diện tích đáng kể bây giờ cũng đã đem lại nguồn thu nhập lớn cho người dân.
Cổng chào làng Na Nẫm, xã Triệu Nguyên được xây dựng khang trang - Ảnh: T.H
Một câu chuyện mà người dân trong thung lũng hay nhắc đến, đó là tổng diện tích đất sản xuất nông nghiệp của cả hai xã là hơn 10 ngàn hecta, lại được thiên nhiên ưu đãi: có rừng, có bán sơn địa, có đất bồi, đất bãi… Tuy nhiên, thực tế người dân vẫn quen với tư duy và thói quen sản xuất nhỏ lẻ, manh mún. Chính quyền hai xã đang tập trung hỗ trợ bà con phát triển các loại cây trồng chủ lực của địa phương, chuyển đổi tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp. Ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất để tăng năng suất, sản lượng, đẩy mạnh liên doanh liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm và xây dựng thương hiệu. Đối với vùng đồi núi, chính quyền đang nghiên cứu thêm nhiều cây trồng có giá trị kinh tế cao như các loại cây dược liệu, cây gia vị để xem khả năng phù hợp với đất. Trên cơ sở tiềm năng của từng vùng đất để tách bạch riêng ra, đầu tư cho có hiệu quả.
Sắp tới đây, theo đề án sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã của tỉnh Quảng Trị, xã Triệu Nguyên và xã Ba Lòng sẽ “về chung một nhà”. Việc nhập hai xã này thành một xã mới là chủ trương đúng đắn, hợp lòng dân. Bởi vì hai xã có vị trí liền kề trên tuyến tỉnh lộ 588, đều là xã An toàn khu, thuộc khu vực II miền núi, có nhiều nét tương đồng về truyền thống lịch sử, văn hóa, phong tục tập quán và trình độ phát triển kinh tế xã hội, quốc phòng an ninh. Đặc biệt, hai xã đều có những tiềm năng, lợi thế phát triển kinh tế - xã hội để bổ trợ cho nhau. Sau sáp nhập, đơn vị hành chính xã mới sẽ có diện tích 210,58 km2, quy mô dân số 5.151 người. Khi không gian được mở rộng, xã mới sẽ có nhiều dư địa để phát triển, phát huy tối đa tiềm năng thế mạnh, thúc đẩy kinh tế và nâng cao hơn nữa chất lượng cuộc sống của người dân.
